Najznačajniji dokument nastao u srednjevekovnom Pomoravlju
Projekat pomaže Opština Ćuprija, po Konkursu za sufinansiranje projekata u oblasti javnog interesa za 2021. godinu
Povelja koju je knez Lazar Hrebeljanović 1381. godine posvetio manastiru Ravanici jedan je od najznačajnijih dokumenata na području srednjevekovnog Pomoravlja. Sam termin “povelja” ili “hrisovulja”, kako se još naziva, odnosi se na spis, dokument ili ispravu kojom određena ličnost dodeljuje nekome ili nečemu određeno pravo, privilegiju ili čast. Povelje su pisane svečanim jezikom, ukrašene ornamentima i njome se objavljuje, po pravilu, nešto veoma važno i značajno.
Povelja manastira bila je, kroz istoriju “molba naslednicima i potonjim vladaocima da ne pogaze ili umanje ono što je ktitor ustanovio”, objašnjava Sima Ćirković u svom tekstu iz 1991. pod nazivom “Ravanička hrisovulja”. Ravanička povelja nastala je kao osnivačka povelja Ravanice. Napisana je ćiriličnim srpskim pismom, a na njoj se nalazi srebrni pečat sa pozlatom na kojem je lik kneza Lazara, sa jedne, a sa druge, lik Isusa na prestolu. Takođe, manastiru je iz povelju i priloge dato i 150 litara ili 52 kilograma srebra, što je bilo prilično neuobičajeno za to vreme.
Nažalost, original nikada nije sačuvan, veruje se da je uništen tokom turskih razaranja. Postoji čak i mišljenje da je povelja bila ispisana na zidu priprate i da su monasi, napuštajući Ravanicu, napravili prepis. Srećom, danas postoje tri prepisa koja su nastala znatno kasnije.
Prepisi Ravaničke povelje
Vrdnički prepis nastao je krajem 17. ili početkom 18. veka i čuvan je u riznici manastira Vrdnika na Fruškoj Gori do 1941. Danas počiva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve. Karakteriše ga to što je pisan ćiriličnim slovima u 64 reda. Dugo se smatralo da je možda ova verzija prepisa original, ali je utvrđeno da je reč o falsifikatu.
Drugi tekst nalazi se u Italiji, tačnije u Univerzitetskoj biblioteci u Bolniji, i nosi ime Bolonjski prepis. Datira iz 17. veka. Prepis sadrži pet strana od kojih svaka ima 43 reda osim poslednje, koja ima 27 redova. Rada Stijanović u jednom svom radu navodi da je prepis pisan brzopisom koji je odlikovao srpsku ćirilicu s kraja 17. veka. Ova dva prepisa pisana su u duhu tradicionalne srpske pismenosti koju odlikuju srpskoslovenski i srpski narodni jezik.
Najmlađi prepis, koji nosi ime Ravanički, nastao je u Vrdniku 1768. godine. Najvećim delom pisan je ruskoslovenskim jezikom. Stručnjaci smatraju da ovaj prepis sadrži veliki broj grešaka, jezičkih izmena i propusta, te nije verodostojna replika originala. Ova verzija danas se nalazi u manastiru.
Istorijski značaj Ravaničke povelje
Povelja manastiru Ravanica izuzetno je važan dokument od velikog istorijskog značaja, na prvom mestu jer predstavlja pisani trag jedne od najznačajnijih osoba u srpskoj istoriji. Ona upućuje na ideju i zamisao njenog ktitora.
“Njome se izražavaju stvarne ideje ktitora, upravo taj lični subjektivni odnos prema zamišljenom delu, vladarska ideologija (…) i ne samo vladarska nego i opšta ideologija čina.” – Dimitrije Bogdanović u “Smisao Ravanice”
U ovom delu se više nego i u jednoj drugoj Lazarevoj povelji istakla njegova ideologija i ideja legitimnosti u nasleđu srpskog prestola ii ma za cilj isticanje njegovog legitimiteta kao vladara. Pored toga, ona sadrži odredbe o izboru igumana, koji mora biti iz redova manastirske bratije, a ne neko doveden “od spolja”.
Takođe, poseban značaj i dokumentarnu vrednost povelja ima i za istoričare zbog priloga koje sadrži. To su prilozi sa naseljima koja se nalaze u oblasti svih triju Morava, Braničeva, Peka, Zvižda, Mačvi i Bitvi. U tekstu povelje nalazi se preko 350 toponima, od koji je 160 raznovrsnih priloga datih u baštinu manastiru. Ovi spisi danas mogu služiti kao orijentir o poreklu, razvoju i poreklu imena određenih mesta koja su obuhvaćena prilozima u povelji.
IZ POVELJE
Ti, koja od nesuštih u bitije privodiš sve vidljivo i nevidljivo, prebeznačalna Trojice, kojoj se u jedinstvu klanjamo, i u Ocu i Sinu i Svetome Duhu slavimo!
Suštastvo besčisleno, svetlost nepostižna, sila neodržima, pučina blagosti, koja zakon dajući Mojsiju povele stvoriti skiniju i u njoj molbe i moljenja ka prijatnosti njegovoj prinositi, brinući se za svet reče vrhovnom apostolu Petru: “Ti jesi Petar, i na ovom kamenu sazidaću crkvu moju, i vrata adova neće joj odoleti!”
Potom i carstvo večno obeća onima koji se o crkvi staraju, rekav: “One koji me slave proslaviću!”
Verujući, dakle, u ovo, oni koji žive u pravoslavlju mnogu usrdnost za podizanje crkve pokazaše.
Stoga i ja, u Hrista Boga blagoverni knez Lazar, revnujem pre mene bivšim blagočastivim carevima, na presto kojih Bog me uznese i činom carstva krasi i slavom — od mnogih njegovih darovanja koja su na meni, malo njemu ushtedoh prineti, koliko je moguće. Blagovoljenjem Oca i pospešenjem Sina i savršenjem Svetoga Duha podigoh od osnovanja manastir u slavu Svetoga Vaznesenja i kao ktitor njegov po moći ukrasih.
I za žiteljstvo u njemu, za ishranu bratiji izvolih, kao što apostoli ustanoviše i pravila svetih otaca utvrdiše, priložih za potrebe sve izobilno, dohotke i sela, vinograde nasadih i druge kupih. U Hrista Boga blagoverni gospodin svim Srbljima knez Lazar, ktitor svetoga ovoga mesta Ravanice.
U leto 6889.