Branko Krsmanović, nesumnjivo je jedna od najpoznatijih istorijskih ličnosti Paraćina. Rođen je u Donjoj Mutnici u porodici trgovaca i ugostitelja, a školovao se u Pragu. Bio je španski borac, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj.
Projekat podržala Opština Paraćin, po Konkursu za sufinansiranje projekata u oblasti javnog interesa za 2019. godinu
Branko Krsmanovnić je rođen 3. oktobra 1915. godine u Donjoj Mutnici, selu udaljenom 15 kilometara od Paraćina. Bio je najmlađe, treće dete Dragutina i Velike Krsmanović, koji su pored njega imali sina Čedomira i kćer Nataliju. Na Brankov rani razvoj umnogome je uticala baba sa očeve strane – Živka, koja ga je očuvala, s obzirom na to da su zbog velikog zemljišnog poseda kojeg su obrađivali, njegovi roditelji imali malo vremena koje bi posvetili deci.
Osnovnu školu započeo je 1921. u selu, ali se već dve godine kasnije preselio u Paraćin, jer su njegovi roditelju počeli da se bave ugostiteljstvom i trgovinom u gradu. Gimnaziju je upisao 1925. u Paraćinu, ali pošto je ona ugašena 1929. školovanje je nastavio na godinu dana u Jagodini, a zatim u Ćupriji i na kraju je svoje gimnazijske dane završio u Knjaževcu, 1934.godine.
Foto: Kanal MTokom ovog perioda postepeno je pokazivao naklonost ka društvenom angažovanju i socijalističkim idejama. Kako je poticao iz bogate porodice u kojoj je tradicija da se bar jedno dete školuje u insotranstvu, 1934. upisao je studije agronomije na Visokoj školi poljoprivrednog i šumarskog inženjerstva u Pragu, tadašnjoj Čehoslovačkoj. Protivio se propisima Kraljevine Jugoslavije koji su onemogućavali studiranje u zemlji đacima srednjotehničkih škola kao i priznavanje inostranih diploma. Usled nezadovoljstva, sve dopadljivijim su mu se činile ideje komunizma i istorijskog materijalizma.Bio je izabran za predsednika studentske samouprave u studentskom domu „Aleksandrov koledž“, gde se zalagao za veća studentska prava. Svoje stavove je prenosio i prijateljima u domovini kad god je dolazio kući. Zahvaljujući svom angažovanju, na jesen 1936. primljen je u Komunističku partiju Jugoslavije.
Nedugo zatim, prekida studije i počinje da okuplja ljude i sam stupa u Internacionalne brigade i odlazi da se bori u Španskom građanskom ratu.
Borac za jednakostu obrazovanju
Branko Krsmanović se čitavog života zalagao za jednake mogućnosti obrazovanja za sve. Zbog toga je veoma primereno da su čak dve osnovne škole u opštini Paraćin dobile ime po njemu. Jedna je škola u njegovom rodnom selu, Donjoj Mutnici, dok je druga u selu Sikirica. Kako ove škole imaju po 5 isturenih odeljenja u Gornjoj Mutnici, Klačevici, Lešju, Plani i Izvoru, odnosno Busilovcu, Gornjem Vidovu, Drenovcu, Krežbinu i Rataru, čak 12 školskih zgrada u Paraćinu nosi ime „Branko Krsmanović“.
Rat u Španiji i boravak Francuskoj
Praški studenti su u Španiju krenuli u tri grupe, a Branko Krsmanović se nalazio u drugoj, koja je u rat otišla 25. jaunara 1937. godine. U Španiji je bio član bataljona „Georgi Dimitrov“ koja je bila deo 129. Internacionalne brigade. U Španskoj republikanskoj armiji završio je oficirsku školu u Pozbrubiju. Zbog hrabrosti i isticanja u ratu dobio je čin kapetana i postavljen za vojnog instruktora u 129. internacionalnoj brigadi.
Nakon dve godine na bojnim poljima, u januaru 1939. godine Branko Krsmanović se povukao sa bojišta zbog povrede noge. Navodno se tokom noćne patrole okliznuo, pao niz oštru liticu i polomio nogu u gležnju, mada postoje i verzije priče po kojima je ranjen metkom.
Foto: Kanal MKako mu je noga bila u gipsu, sredinom februara je prebačen u bolnicu blizu Marselja u Francuskoj. Nakon oporavka, zajedno sa drugim interbrigadistima koji su se vraćali iz Španije odveden je u logor u Girs. Razlog za ostanak u Francuskoj bila je činjenica da su vlasti Kraljevine Jugoslavije oduzele državljanstva španskim borcima i onemogućila njihov povratak u domovinu. Tek sa početkom Drugog svetskog rata i okupacije Francuske 1940. Branko sa svojim saborcima odlazi iz logora, a godinu dana kasnije se vraća u Kraljevinu Jugoslaviju.
Narodnooslobodilačka borba
Januara 1941. Branko Krsmanović je pri povratku, na samoj granici Italije i Jugoslavije, uhapšen. U zatvoru „Glavnjača“ proveo je trideset i pet dana. Nakon toga je oslobođen i vraćen u Paraćin, ali je imao policijsku zabranu da ga napusti.
Stupio je u kontakt sa radnicima u Paraćinu, na prvom mestu onima koji su radili u Staklari i propagirao im komunističku ideologiju. Organizovao je nekoliko demonstracija u rodnom gradu, protiv potpisivanja Trojnog pakta kao i protest podrške vojnom puču 27. marta 1941.
Sile Osovine napadaju 6. aprila 1941. Kraljevinu Jugoslaviju, a tri dana kasnije ulaze u Paraćin. Dan nakon toga održana je u Zagrebu sednica Centralnog komiteta KPJ. Na njoj je doneta odluka o formiranju Vojnog komiteta čiji je zadatak bio da rukovodi pripremom partijskih organizacija i naroda za oružanu borbu protiv okupatora. Predsednik komiteta je postao Josip Broz Tito, a za jednog od članova je izabran Branko Krsmanović. Time je postao jedan od vodećih ljudi u organizaciji ustanka protiv okupatora.
Foto: Kanal MU ovoj organizaciji istakao se zahvaljujući iskustvima iz Španskog građanskog rata. Kao jedan od članova Vojnog komiteta zaduženog za Srbiju organizovao je diverzije, vojne obuke, planirao akcije i učestvovao u stvaranju Pomoravskog partizanskog odreda. Nakog toga dugo je bio deo Kosmajsko – Posavskog odreda, ali kako je ovaj odred bio veliki, podeljen je na dva pododreda – Posavski i Kosmajski (u koji je raspoređen Branko).
Na Kosmaju je i stradao, 8. avgusta 1941. godine u sukobu sa nemačkom vojskom. Njegovo telo nikada nije pronađeno, te se mesecima nakon nestanka pretpostavljalo da je još uvek živ. Vest o njegovoj smrti objavljena je tek oktobra iste godine i glasila je ovako:
„U borbi je pao smrću heroja drug Branko Krsmanović, član Glavnog štaba partizanskih odreda za Srbiju. Svojom hrabrošću i vojnom veštinom, drug Branko se istakao još u Španiji kao član slavnih Međunarodnih brigada. Sve svoje iskustvo iz vremena borbe u Španiji on je danas stavio u službu oslobodilačke borbe srpskog naroda i baš zato njegova smrt predstavlja veliki gubitak za njegov narod i njegovu Komunističku partiju, čiji je član bio više godina.“
Za narednog heroja je proglašen 9. maja 1945. godine, na dan kapitulacije Nemačke.
Sećanje na Branka Krsmanovića
Kuća Branka Krsmanovića u Donjoj Mutnici je 1949. godine proglašena za spomenik kulture, a u centru Paraćina, kraj reke Crnice, od 1981. postoji spomenik ovom heroju, koji je izradio čuveni vajar Oto Logo. Ovaj objekat je mesto okupljanja mladih Paraćinaca, a ta lokacija u svakodnevnom govoru poznatija je kao „Kod Branka“.
Ulica u kojoj se nalazi somenik nosi Brankovo ime, a pored nje, postoji još 20 ulica u Srbiji sa istim nazivom. Nekoliko škola u opštini nazvano je po ovom velikom heroju malog grada na Crnici.
