Kanjon reke Crnice

Život i naselje na mestu današnjeg Paraćina razvili su se zahvaljujući reci Crnici. Ona protiče kroz sami centar grada odakle teče dalje ka slivu u Veliku Moravu, čija je jedna od najznačajnijih pritoka. Ova reka za istoriju ovog kraja ima izuzetan značaj. Na njenim obalama podizani su manastiri u najmračnijem periodu istorije Srbije, kao poslednji bastion slobode i vere. Takođe, lepota, biljni i životinjski svet i istorijsko bogatstvo njenog kanjona predstavljaju veliki turistički potencija Opštine Paraćin.

Crnica izvire u mestu Sisevac na zapadnoj strani Kučaja na oko 380 metara nadmorske visine. Odatle prolazi kroz Popovac, Donju Mutnicu, Davidovac, Glavicu, Paraćin i kod sela Šavac se uliva u Veliku Moravu. Najveća pritoka joj je Grza, a u nju se ulivaju sa desne strane Jablanička reka, Stubička reka i Toplik a sa leve Vrbica, Suvar i Drašljivica, na koju se zapravo Crnica nastavlja. Sa ovom rekom, dužina Crnice je 31,8 kilometara a površina sliva je oko 320 kilometara. Srednja brzina protoka reke je oko 2.5 metara kubnih u sekundi, a godišnje sliv dobija u proseku oko 600 mm padavina. Najveći protok Crnice je u njenom donjem toku zahvaljujući Grzi. Na ušću je već značajno manji i iznosi svega 2,5 metra kubna u sekundi.

“U slivu ima stena različitog postanka i starosti, obzirom da sliv leži na dodiru dve veće morfološke celine. (…) Najzastupljenije su sedimentne stene, ali ima i metamorfnih i magmatskih stena. Najzastupljeniji su krečnjaci, koji zauzimaju površinu od oko 34% sliva.” – Goran Milić: Reka Crnica – morfohidrološki prikaz.

Voda Crnice, kao što je slučaj i sa Grzom, izuzetno je čista na svom izvorištu i nema tragove insekticida i herbicida, kao ni bakterija. Međutim, kako navodi dr Milica Samardžić u svojoj doktorskoj disertaciji, Crnica u svom kasnijem toku gubi na kvalitetu, pre svega zbog stočarstva, kojim se bavi lokalno stanovništvo, ali i od herbicida i pesticida koji kroz kišnicu dospevaju u reku. Zbog toga se, zarad pravog doživljaja ove lepote, treba uputiti što bliže njenom izvorištu.

Kako je u gornjem slivu veoma čista i u maloj meri mineralizovana, okružuje je prirodna vegetacija a sama voda bogata je kiseonikom i pastrmkama

Nikada nije presušila, čak i u vreme najvećih suša, i ima karakter prave planinske reke.

Mitovi i legende o Crnici

Jedna zanimljiva legenda vezana je za reku kod Paraćina. Radi se o priči o tome kako je ovo mesto dobilo naziv. Prema njoj, dva trgovca se sretoše kod neke reke i razmeniše robu, a kada su se vraćali, svako iz suprotnog pravca, ponovo se sretoše na istom mestu, kod te reke. Ova lokacija postala je od tog trenutka mesto gde se okupljaše stalno, najpre samo njih dvojica, a kasnije i mnogi drugi trgovci i oni koji bi od njih nešto kupili.

Reka, koja je tekla ka zapadu nije se mogla lako preći, a kako je prelazak bio sve češća potreba ljudi radi trgovine, pojavio se izvesni skeledžija. On je poreklom bio Grk i zvao se Parakin, a njegova skela Parakinov brod.

Iz ovog trgovačkog mesta nastade varošica, a iz nje grad koji, po Grku dobi ime Paraćin, mnogo godina nakon njegove smrti.

Nešto nizvodnije se dolazi do sela Zabrage i još jednog manastira – Namasije. Crkva ovog manastira je posvećena Svetom Nikoli i konzervirana je. Ovaj manastir je verovatno najpoznatiji na ovoj relaciji.

Kanjon čeka crnicu odmah nakon Zabrege, a na levoj obali se nalaze ostaci hrama posvećenom Jovanu Glavoseku. Nedaleko od tog mesta se nalaze i ostaci onog što se pretpostavlja da je nekada bio stari grad Petrus. Svedoci koji su uspeli da se domognu ove lokacije kažu da od nje zastaje dah, jer se nalazi na uzvišenju od stotinak metara sa kojeg se pruža pogled na Crnicu koja sa tri strane svojim kanjonom okružuje ovu lokaciju.

Uz samu reku se nalazi i Crkva posvećena Blagoj Mariji Petruškoj, Crkva Presvete Bogorodice, a nedaleko od ovog kompleksa manastira nalazi se i Ravanica.

Crnica i industrijski značaj

Uloga Crnice i njenih obala u razvoju Paraćina posebno je istaknuta u periodu industrijalizacije i privrednog razvoja zemlje. U opisivanju razloga zbog kojih je Paraćin često odabiran kao mesto za otvaranje fabrika i razvoj proizvodnje autorke knjige „Privreda Paraćina – od mlina do industrije“ navode:

„Istorija privrednog razvoja Paraćina pokazuje nekoliko njegovih važnih karakteristika. Prva od njih jeste razvoj privrednih grana koje se oslanjaju na resurse i energente koji se nalaze u neposrednoj blizini Paraćina. Crnica, rudno bogatstvo, šume u neposrednoj okolini, vuna, šećerna repa, laporac… Celokupan ekonomski napredak povezan je sa eksploatacijom prirodnih resursa“

Kej se, pored šetnje koristi povremeno za održavanje kroseva ili časova fizičkog vaspitanja u srednjim školama pored reke. Takođe, pojedine manifestacije održavaju se na njemu. Tradicionalno se među građanima deli na gornji i donji kej, a granica ove podele je česma kod crkve Svete Trojice.