Reka koja prolazi kroz Paraćin i predstavlja jedan od simbola ovog mesta
Projekat pomaže Ministarstvo kulture i informisanja, po Konkursu za sufinansiranje projekata u oblasti javnog interesa za 2021. godinu
Život i naselje na mestu današnjeg Paraćina razvili su se zahvaljujući reci Crnici. Ona protiče kroz sami centar grada odakle teče dalje ka slivu u Veliku Moravu, čija je jedna od najznačajnijih pritoka.
Crnica izvire u mestu Sisevac na zapadnoj strani Kučaja na oko 380 metara nadmorske visine. Odatle prolazi kroz Popovac, Donju Mutnicu, Davidovac, Glavicu, Paraćin i kod sela Šavac se uliva u Veliku Moravu. Najveća pritoka joj je Grza, a u nju se ulivaju sa desne strane Jablanička reka, Stubička reka i Toplik a sa leve Vrbica, Suvar i Drašljivica, na koju se zapravo Crnica nastavlja. Sa ovom rekom, dužina Crnice je 31,8 kilometara a površina sliva je oko 320 kilometara. Srednja brzina protoka reke je oko 2.5 metara kubnih u sekundi, a godišnje sliv dobija u proseku oko 600 mm padavina. Najveći protok Crnice je u njenom donjem toku zahvaljujući Grzi. Na ušću je već značajno manji i iznosi svega 2,5 metra kubna u sekundi.
“U slivu ima stena različitog postanka i starosti, obzirom da sliv leži na dodiru dve veće morfološke celine. (…) Najzastupljenije su sedimentne stene, ali ima i metamorfnih i magmatskih stena. Najzastupljeniji su krečnjaci, koji zauzimaju površinu od oko 34% sliva.” – Goran Milić: Reka Crnica – morfohidrološki prikaz.
Voda Crnice, kao što je slučaj is a Grzom, izuzetno je čista na svom izvorištu i nema tragove insekticida i herbicida, kao ni bakterija. Međutim, kako navodi dr Milica Samardžić u svojoj doktorskoj disertaciji, Crnica u svom kasnijem toku gubi na kvalitetu, pre svega zbog stočarstva, kojim se bavi lokalno stanovništvo, ali i od herbicida i pesticida koji kroz kišnicu dospevaju u reku.
Kako je u gornjem slivu veoma čista i u maloj meri mineralizovana, okružuje je prirodna vegetacija a sama voda bogata je kiseonikom i pastrmkama
Nikada nije presušila, čak i u vreme najvećih suša, i ima karakter prave planinske reke. U gradu preko nje vode četiri velika mosta za saobraćaj i tri pešačka.
Mitovi i legende o Crnici
Jedna zanimljiva legenda vezana je za reku kod Paraćina. Radi se o priči o tome kako je ovo mesto dobilo naziv. Prema njoj, dva trgovca se sretoše kod neke reke i razmeniše robu, a kada su se vraćali, svako iz suprotnog pravca, ponovo se sretoše na istom mestu, kod te reke. Ova lokacija postala je od tog trenutka mesto gde se okupljaše stalno, najpre samo njih dvojica, a kasnije i mnogi drugi trgovci i oni koji bi od njih nešto kupili.
Reka, koja je tekla ka zapadu nije se mogla lako preći, a kako je prelazak bio sve češća potreba ljudi radi trgovine, pojavio se izvesni skeledžija. On je poreklom bio Grk i zvao se Parakin, a njegova skela Parakinov brod.
Iz ovog trgovačkog mesta nastade varošica, a iz nje grad koji, po Grku dobi ime Paraćin, mnogo godina nakon njegove smrti.
U ovoj priči se ne pominje eksplicitno reka Crnica, već se ona samo opisuje kao „reka koja teče ka zapadu“, te se može pretpostaviti da je reč o istoj reci koja i danas teče kroz grad.
Inače, voda reke Crnice je na izvorištu izrazito bele boje zbog krečnjačkih stena, te ne čudi da je u prošlosti nosila ime Belica.
Prema legendi, ime je promenila tokom vladavine Turaka. Ova priča kaže da se za jedan verski praznik veliki broj ljudi došao u jednu crkvu koja se nalazila u donjem toku reke. Turci su, iz nepoznatog razloga, upali na sabor i ubili veliki deo ljudi i njihova tela bacili u reku. Krvi je belu vodu zacrvenela, a reci donela novo ime – Crnica.
Uticaj Crnice na razvoj Paraćina
Iako nije naročito duga niti brza, kraj nje je sagrađeno čak desetak manastira i jedan stari grad. Reč je o Petruškoj oblasti ili, kako je poznatije, Maloj Svetoj gori koja se pruža uz samu reku od Sisevca do Zabrege. Zahvaljujući reci, srednjevekovni duhovni život oblasti na kojem se danas nalazi Paraćin bio je izuzetno bogat.
Uloga Crnice i njenih obala u razvoju Paraćina posebno je istaknuta u periodu industrijalizacije i privrednog razvoja zemlje. U opisivanju razloga zbog kojih je Paraćin često odabiran kao mesto za otvaranje fabrika i razvoj proizvodnje autorke knjige „Privreda Paraćina – od mlina do industrije“ navode:
„Istorija privrednog razvoja Paraćina pokazuje nekoliko njegovih važnih karakteristika. Prva od njih jeste razvoj privrednih grana koje se oslanjaju na resurse i energente koji se nalaze u neposrednoj blizini Paraćina. Crnica, rudno bogatstvo, šume u neposrednoj okolini, vuna, šećerna repa, laporac… Celokupan ekonomski napredak povezan je sa eksploatacijom prirodnih resursa“
Poplave 2014. i Crnica danas
Koliko je u pojedinim istorijskim periodima donosila gradu, toliko je u drugim predstavlja opasnost po njega. Poslednji takav događaj bile su majske poplave 2014. godine kada se Crnica, kao i neke druge reke u Srbiji, izlila i poplavila Paraćin.
Šteta gradu bila je ogromna, mnogi objekti poput kuća, škola, prodavnica su ruinirani, a neki čak i potpuno uništeni. Oporavak je bio dug, a kako bi se osiguralo da Paraćinci više nikad ne moraju da vide bes Crnice Opština Paraćin je od 2018. godine počela sa projektom zaštite od poplava u budućnosti. On podrazumeva sređivanje rečnog korita od sela Glavica do ušća u Veliku Moravu, kao i pripremu terena oko keja za postavljanje montažne zaštitne ograde.
Ova uređenja doprinela su da sređeni kej oko Crnice danas izgleda još lepše. On je prilagođen za šetače na prostoru od Srpske fabrike stakla do srednjih škola, na svakih desetak metara postavljene su klupe i kante za smeće. Za razliku od sudbine većine drugih kejeva, utisak je da ga građani čuvaju i ne vandalizuju.
Kej se, pored šetnje koristi povremeno za održavanje kroseva ili časova fizičkog vaspitanja u srednjim školama pored reke. Takođe, pojedine manifestacije održavaju se na njemu. Tradicionalno se među građanima deli na gornji i donji kej, a granica ove podele je česma kod crkve Svete Petke.