Istorijska saobraćajnica koja je omogućila razvoj Pomoravlja
Projekat pomaže Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije, po Konkursu proizvodnje medijskih sadržaja koji promovišu i afirmišu teme iz oblasti KULTURE za 2022.godinu
Mnogo pre dolaska Slovena na ove prostore, stari Rimljani su u dolini Morave izgradili jedan od najvažnijih puteva u čitavom carstvu – Via Militaris ili Carigradski drum. Danas ovaj put povezuje gotovo sva mesta u Pomoravlju, na prvom mestu – Jagodinu, Ćupriju i Paraćin.
Izgradnja Carigradskog druma imala je izuzetan značaj za funkcionisanje Rimskog carstva, brzo kretanje ljudi, teret i informacija, naročito sa vezom evropskog i azijskog dela. Ovaj put građen je između 29. i 61. godine nove ere i povezivao je Singidunim, današnji Beograd, sa Malom Azijom, tačnije Vizantioniom, kako se tada zvao Carigrad.
Na ovom putu postojao je 31 konačište, među kojima je, prema popisu iz 1595. bio i Paraćin. Takođe raspoređeno je duž čitavog puta bilo nešto više od četrdeset mesta na kojima je bilo moguće zameniti konje. Prostirao se od Beograda, preko Kostolca, Ćuprije, Bovana, Niša, Bele Palanke, Pirota, Sofije, pa sve do Carigrada. Posebno važna lokacija je bila Niš, jer se na tom mestu račvao i isprepletao veliki broj puteva.
Put je bio širok oko 6 metara, i bio je izgrađen od kamene kocke ili peska. Međutim, istorijski izvori svedoče da je iz nekoliko razloga bilo teško putovati ovom deonicom. Prvi je taj što je, naročito tamo gde je bio put od peska, bilo jako teško kretati se tokom kišnih meseci, jer se formiralo dosta blata. Drugi je što je na pojedinim mestima, uključujući i jednu kod današnje Jagodine, postojalo puno razbojnika koji bi napadali i pljačkali putnike. Zbog toga su formirana posebna, sigurna mesta za putnike, derbendžijska sela, čiji je zadatak bio da čuvaju drum i repariraju ga. Na mestima gde su onda podignuta kasnije su nicala mnoga današnja sela, varoši i gradovi.
Carigradskim drumom, kao glavnim putem, kretali su se mnogi osvajači poput Huna, Slovena, Gota, krstaša… Međutim, on je u vremena mira predstavljao okosnicu trgovine čitavog Balkana, a posebno je interesantno da u srednjem veku nije spadao pod vlasništvo ni jedne države.
Međutim, sa dolaskom Turaka na ove prostore, on ponovo postaje okosnica funkcionisanja jedne ogromne sile. Od ovog druma zavisila je komunikacija evropskog i azijskog dela carstva. Neki autori čak navode da je u vreme sporog protoka informacija, robe i kretanja ljudi, Carigradski drum omogućavao trgovinsku veze Zapadne Evrope i Indije. Zbog toga su Turci uložili mnogo u popravku ovog puta, ali i izgradnju novih deonica koje se ulivaju u ovu. Podigli su veliki broj česmi i iskopali bunare pokraj druma za putnike i njihovu zapregu.
Najčešće su se ljudi u ti vreme kretali kolima koje su vukli konji, volovi, magarci, a postoje zapisi da je ovim drumom zakoračila i po koja kamila. Ono što je posebno bilo značajno za razvoj Carigradskog druma je činjenica da se on velikim delom pružao paralelno sa Dunavom i Velikom Moravom. Pijaća rečna voda omogućila je formiranje naselja oko puta, a u dvadesetom veku će usloviti da sva mesta kroz koja prolazi drum, postanu industrijski i trgovinski centri.
Nakon oslobađanja od Turaka, Carigradski drum je smatran neutralnom teritorijom, ali je ostao značajan strateški resurs, što se naročito moglo videti tokom Drugog svetskog rata. Kasnije, sa izgradnjom pruge Beograd-Niš i autoputa E-75 ova magistrala gubi na svom značaju, ali i dalje predstavlja bitnu alternativnu deonicu, naročito kada je deo autoputa zatvoren.
Carigradski drum i Pomoravlje
Kao što je već pomenuto, mnoga pomoravska mesta nastala su i razvila su se zahvaljujući tome što su se nalazila na Carigradskom drumu. Tako, autorke knjige „Privreda Paraćina – od mlina do savremene industrije“ Hristina Mihić i Estela Radonjić Živkov su ukazale da je ovaj put doneo Paraćinu status trgovinskog i industrijskog centra
„Put je uvek donosio opasnosti ali i inovacije i nova otkrića. Ulaskom Paraćina u prostor novooslobođene srpske države 1833. godine, svi potencijali koje ovaj prostor ima, po svom prirodnom položaju, došli su do izražaja. Kao pogranično mesto pored vojnog centra, Paraćin je postao i trgovački centar.“
Koliko je važan ovaj put ukazuje i to da se na njemu, na rastojanju od 7 kilometara kod Paraćina nalaze čak dve geodetske „piramide“. Jedna je podignuta na izlasku iz Paraćina i ulasku u selo Striža, a druga kod skretanja za selo Krežbinac. One su početkom prošlog veka služile za precizan premer Srbije, a o specifičnosti ovog puta svedoči i to da je ovakvih piramida u celoj zemlji bilo ukupno samo pet.
Mnogi putopisci prolazili su ovim mestima upravo zbog ove saobraćajnice, a njime su hodali, baš kroz današnje Pomoravlje i Ćirilo i Metodije.
Danas ovom trasom prolazi magistralni put E-80, a ostaci starog puta vidljivi su još po negde, mada je većina zarasla u korov i zapuštena.
