Prvi i jedan od najznačajnijih predstavnika Moravske škole
Projekat pomaže Opština Ćuprija, po Konkursu za sufinansiranje projekata u oblasti javnog interesa za 2021. godinu
Crkva manastira Ravanice posvećena Vaznesenju Gospodnjem veoma je interesantna i značajna jer povezuje jednu staru epohu srednjevekovne feudalne umetnosti sa novom, koja je usledila posle nje. U literaturi se često navodi kao biser Moravske škole, prvi predstavnik, u kojem se najbolje ogleda sva originalnost ovog stila.
Arhitektura crkve
Arhitektura Crkve Vaznesenja je originalna i jedinstvena. Karakterišu je trolisna osnova i model upisanog krsta sa pet kupola. Zidana je kamenom i opekom koji su naizmenično postavljani, a interesantno je da je prva u Srbiji koja je ukrašavana keramoplastičnim materijalom i reljefnim plastikom. Crkva je građena pod jakim uticajem hilandarske tradicije i Svete Gore.
Spolja, crkva ima izuzetno lepu ornamentiku koja je čini estetski posebnom. Dominiraju šuplji krstovi, kao i biljni i zoomorfni motivi poput cvetova, grifona. Najveći deo crkve rađen je od žućkasto rumenog peščara koji crkvi daje boju meda, sa ponekim mrkim delovima.
„Arhitekturu crkve manastira Ravanice jasno karakterišu dva različita dela. Prvi, potpuno razvijeni deo, sačinjava hram crkve, naos. Sa njegove istočne strane se nadovezuje oltarski prostor, dok su u poprečnoj osovini smeštene pevničke apside. Drugi deo je sa zapadne strane dograđna priprata, narteks, koja zahvata istu širinu kao i naos, ali je znatno niža. Naos sa oltarskim prostorom i dvema pevničkim apsidama dominira svojim unutrašnjim i spoljnim prostornim rešenjem. Spoljašnjost je oblikovana sa jednim centralnim i četiri manja kubeta.“ – navodi Branislav Vulović u knjizi „Ravanica, njeno mesto i njena uloga u sakralnoj arhitekturi Pomoravlja“
Prvobitni narteks ili priprata, nije podignut u isto vreme kada i crkva. Napravljen je kasnije, ali je, prema istraživanjima, izuzetno lepo vezan za već sazidanu crkvu i sa njom je činio skladu celinu. Međutim, on je srušen i na njegovim temeljima je početkom 18. veka podignut novi.
Živopis crkve
Interesantno je da živopis crkve nije bio urađen isključivo u fresko tehnici, već je prisutna i tehnika skulpture, odnosno kamenog ukrasa, koji doprinosi specifičnosti crkve.
„Ravanička skulptura je ponikla u simbiozi domaće tradicije u kojoj se susreću vizantijski i romanogotski oblici koji su stvorili novi stil u Pomoravlju. (…) Ovi zapadni elementi u susretu sa vizantijskim shvatanjima interpretirani su na svojstven način koji karakteriše nivi, Moravski stil kamenog, rezanog ukrasa Ravanice“ – uočio je Branislav Vulović u tekstu iz 1966. pod nazivom „Arhitektura Ravanice“
Originalni živopis crkve gotovo je u potpunosti nestao, najviše zbog čestih upada od strane Turaka. Najveći deo fresaka koji je opstao je veoma lošeg kvaliteta i jedva se nazire. Najznačajnija među njima je ktitorska kompozicija na zapadnom zidu na kojoj su prikazani knez Lazar i knjeginja Milica sa svojom decom.
Čitav zapadni deo crkve oslikan je likovima svetitelja koji su mučenici i pustinjaci, a pretpostavlja se da su bili oslikani i na istočnom zidu, koji je veoma oštećen. Na polukružnim izbočinama, takozvanim bočnim konhama, slikani su sveti ratnici.
“Veoma brižljivo obrađeni stubovi koji nose kupolu, ukrašeni su bogato motivom vezanih lančanih medaljona. Ti krugovi, u bogatim okvirima, na plavoj pozadini, ukrašenoj raskošnim ornamentima izvedenim zlatom, penju se ka nebu, i ritmom linija, kolorističkim odnosima i raskošnom, novom primenom ornamenata daju specifičan pečat živopisu Ravanice” – stoji na sajtu manastira
Na priprati se nalazi portret Stefana Daskala, monaha koji je obnovio manastir, dok je od starog freskopisa na ovom delu sačuvan samo lik Presvete Bogorodice, koji se nalazi iznad ulaznih vrata glavnog dela crkve.
Restauracija i obnavljanje crkve
Veoma je značajna činjenica da je crkva, osim rušenja priprate do kojeg je došlo krajem 17. veka, opstala uprkos svim nedaćama koje su zadesile srpsku veru i narod. Najznačajnija restauracija crkve odrađena je početkom 18. veka, kada je ponovo podignuta priprata. Međutim, sama arhitektura nije mnogo menjana, te se može reći da je crkva i danas ostala onakva kakva je bila u zamisli kneza Lazara.
Polovinom dvadesetog veka, tačnije 1955. godine Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NR Srbije izvršio je detaljnu i stručnu konzervaciju crkve. Tada je ona ponovo dobila olovni krov, zidovi su očišćeni od maltera, te je ponovo na svetlost dana došla originalna fasada a ornamentika oko prozora je došla do izražaja. Sve freske su konzervirane i sačuvane.
Danas se oko crkve nalazi popločana staza i uređen travnjak. U njoj se nalazi novi pod od belog mermera, a od istog materijala postavljeni su i okviri oko prozora, koji su zamenili stare, drvene.