Ćirilica obavezna kao službeno pismo, latinica kao dopunsko ili za jezik manjina
Projekat pomaže Ministarstvo kulture i informisanja, po Konkursu za sufinansiranje projekata u oblasti javnog interesa za 2020. godinu
Specifična situacija digrafije u srpskom jeziku zahteva i posebne zakonske odredbe kako bi se regulisala upotreba pisama, ali i očuvalo ono koje se smatra službenim. To je ćirilično pismo koje je tako definisano Ustavom Republike Srbije i njegovim članom 10 koji se odnosi na jezik i pismo.
„U Republici Srbiji u službenoj upotrebi su srpski jezik i ćiriličko pismo. Službena upotreba drugih jezika i pisama uređuje se zakonom, na osnovu Ustava“ – Ustav Republike Srbije.
Bliže zakonske odrednice na osnovu ovog člana ustava određuje Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama iz 2005. godine. U ovom zakonu ćirilično pismo je znatno prioritetnije u odnosu na latinično, naročito u upotrebi u službenim organima, odnosno onim organizacijama koje vrše javna ovlašćenja.
To znači da su svi ovi organi, javne institucije i javne službe dužne da korespondiraju i pišu isključivo na ćirilici, osim ukoliko nisu organi nacionalnih manjina, u kojim slučajevima koriste pismo te manjine. Ukoliko se spisi ispisuju i na ćirilici i na latinici, propisano je da latinični tekst bude postavljen ili ispod ili desno od ćiriličnog, dakle nakon ćiriličnog.
Međutim, ovo se ne odnosi i na preduzeća i druga pravna lica.
“Organ, organizacija i drugi subjekt može svoj naziv, firmu ili drugi javni natpis da ispiše, pored ćiriličkog, i latiničkim pismom. U firmi preduzeća, ustanove i drugog pravnog lica, odnosno radnje ili drugog oblika obavljanja delatnosti deo koji se koristi kao znak može se ispisivati samo latiničkim pismom” – Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama.
Dakle komunikacija na ćirilici jedina je moguća kada su u pitanju državni organi, ali ne i druga pravna lica. Isto tako, obaveza svih javnih organa je da komuniciraju na ćirilici, ali ne i građana koji pišu javnim organima jer imaju pravo na svoj jezik i pismo.
Takođe, svi saobraćajni znaci u Srbiji moraju biti ispisani ćiriličnim pismom. Oni na međunarodnim putevima pored toga moraju imati i tekst na latiničnom pismu, dok drugi putevi mogu ali ne moraju imati znake koji su napisani i latinicom.
Ukoliko se ove zakonske odrednice ne poštuju, propisane su kazne koje se kreću od 4000 do milion dinara.
“Novčanom kaznom od 20.000 do 1.000.000 dinara kazniće se za privredni prestup preduzeće, ustanova ili drugo pravno lice koje istakne, odnosno ispiše firmu protivno odredbama člana 20. ovog zakona. Za privredni prestup iz stava 1. ovog člana kazniće se i odgovorno lice u pravnom licu novčanom kaznom od 4.000 do 70.000 dinara. Novčanom kaznom od 10.000 do 250.000 dinara kazniće se za prekršaj vlasnik radnje koja nema svojstvo pravnog lica ako ispiše, odnosno istakne firmu suprotno odredbi člana 20. ovog zakona”
Iz analize ovog zakona sasvim je jasno da je primarno pismo u Srbiji prema Ustavu i zakonima ćirilica, dok se latinično koristi kao pismo manjina ili kao dopunsko ćirilici, nikako samostalno.
To je veoma važno i predstavlja najozbiljniji način zaštite ćiriličnog pisma, ali nije i jedini, kada je reč o državnim propisima.
Ćirilica donosi olakšice u poslovanju
Od 2017. godine na javnoj raspravi Vlade Srbije pojavila se Strategija razvoja kulture kojom se predviđaju mnoge aktivnosti koje bi za cilj imale očuvanje i povećanu upotrebu ćirilice. Neke od mera ove strategije koja je planirana za period od 2020. do 2029. jesu obrazovanje Saveta za srpski jezik, naročito implementiranje ćiriličnog pisma u obrazovni sistem, podsticanje očuvanja srpskog jezika i pisma među srpskom dijasporom…
U tom periodu bilo je reči i o mogućnosti da kompanije u Beogradu koje svoje brendove istaknu na ćirilici, a koje su zakupnici prostora od grada, imaju 5% smanjenja na sve takse.
S obzirom na to da je u februaru ove godine Vlada usvojila Strategiju razvoja kulture, može se očekivati da predložene i nove aktivnosti krenu sa primenom, a ćirilica postane sve prisutnija i korišćenija u javnom prostoru.