Značajna srpska reka koja jednim svojim delom protiče kroz Paraćin
Projekat pomaže Ministarstvo kulture i informisanja, po Konkursu za sufinansiranje projekata u oblasti javnog interesa za 2021. godinu
Velika Morava je jedna od najznačajnijih reka u Srbiji. Nastaje spajanjem Južne i Zapadne Morave kod Stalaća a uliva se u Dunav, te pripada crnomorskom slivu. Morava je duga 245 kilometara, ali je zapravo znatno kraća. Razlog za to je činjenica da je ona reka koja meandrira, te da je njenim „ispravljanjem“ dužina reke smanjena. Zbog toga se često navodi da je duga svega 185 km. Ova reka je, zajedno sa Zapadnom Moravom najduža srpska reka jer njihove zajedničke dužine čine 493 kilometara. Širina korita kreće se od 80 do 200 metara, dok je njena najveća dubina nekih 10 metara.
Prosečni protok Velike Morave je 255 kubika u sekundi, ali ovaj protok jako varira jer zavisi od količine padavina. Kada je obilnija količina kiša i topljenja snega, kakav je slučaj u proleće, protok može biti i veći.
Na svom toku od Stalaća do Dunava, u koji se uliva između Smedereva i Kostolca kod sela Kulič i Dubravice, Morava protiče kroz Varvarin, Paraćin, Ćupriju, Jagodinu, Batočinu, Markovac, Lapovo, Svilajnac, Veliku Planu, Požarevac i Smederevo.
Velika Morava protiče sa zapadne strane Opštine Paraćin. Ukoliko se posmatra od juga prema severu ona protiče kroz atare sela Drenovac, Sikirica, Gornje i Donje Vidovo, Svojnovo, Potočac, Čepure Šavac, Raševicu i Trešnjevicu. Iako je ukupnu dužinu toka kroz Paraćin veoma teško odrediti, procenjuje se da ona iznosi između 17 i 18 kilometara.
Sliv i pritoke Velike Morave
Slivu Velike Morave, ukoliko se izuzmu Zapadna i Južna Morava sa svojim pritokama, pripada više od deset reka. To su Jasenica, Lepenica, Lugomir, Crnica, Ravanica, Belica, Jovanovačka reka, Resava, Rača, Jasenica, Osaonica, Kalenićka reka…
„Jovanovačka reka je desna pritoka Velike Morave a kako navode Gavrilović Lj. I Dukić D. (2002), dugačka je 39 km i u Veliku Moravu se uliva 2 km nizvodno od Donjeg Katuna. Prema navodima Milić G. (2006) Crnica, duga 28,6 km, jedna je od najznačajnijih pritoka Velike Morave. Vrelo joj je sastavljeno od nekoliko jakih izvora, protiče kroz Paraćin i zapadno od njega se uliva u Veliku Moravu.“ – navodi dr Milica Samardžić u svojoj doktorskoj disertaciji.
Površina sliva Velike Morave je 6126 kilometara kvadratnih, dok je površina celokupnog moravskog sliva čak 37444 kilometara kvadratnih, ili nešto više od trećine površine Srbije. Ujedno je sliv Velike Morave najplodnije i najgušće naseljeno područje uže Srbije koje po njoj i nosi ime – Pomoravlje.
Najudaljeniji izvor vode koji pripada moravskom slivu je izvor Ibra. Ona izvire u Crnoj Gori sa Zapadnom i Velikom Moravom čini rečni sistem koji je dugačak čitavih 550 kilometara. Ovaj put je najduži vodeni put na Balkanu.
Ipak, pored svih ovih fascinantnih podataka o potencijalu i veličini Morave i njenog sliva, ona je plovna samo 3 kilometara od ušća u Dunav. Nekada je bila plovna do Ćuprije, što je gotovo tri četvrtine njene dužine, ali je danas velika prepreka plovnosti velika zatrpanost otpadom i materijalom koji u nju pristiže iz Južne i Zapadne Morave.
Kvalitet vode Velike Morave
Upravo zbog pomenutog materijala ili i zbog činjenice da je Pomoravlje veoma gusto naseljeno i razvijeno industrijom kvalitet Velike Morave je veoma nizak, odnosno, varira između treće i četvrte klase. Mnoga mesta kroz koja protiče na određeni način zagađuju reku, te ni Paraćin nije izuzetak od ovog problema.
„Bliže ušću Crnica gubi na kvalitetu, najpre zbog bavljenja stočarstvom lokalnog stanovništva, ali i od pesticida koji u reku dospevaju kišnicom i podzemnim vodama. (…) glavne industrije Paraćina danas su industrije hemije i nemetala, prehrambena i građevinska industrija. Opština Paraćin, prema evidenciji Agencije za zaštitu životne sredine Republike Srbije), poseduje javnu komunalnu deponiju nedaleko od vodnog tela, te postoji rizik da ocedne vode dođu u kontakt sa podzemnim vodama.“ ukazuje dr Milica Samardžić u svojoj doktorskoj disertaciji.
Čak i uz ove okolnosti, biljni i životinjski svet oko i u Velikoj Moravi je veoma bogat. U njoj su zastupljeni mrena, šaran, klen, smuđ, skuša a može se naići i na po kojeg soma. Međutim, s obzirom na sve veći broj divljih deponija oko reke, činjenice da meštani mnogih okolnih sela, usled nepostojanja adekvatne kanalizacije ali i bezobzirnosti i lenjosti često bacaju otpad u reku, Morava je iz godine u godinu sve zagađenija.
Nepostojanje svesti o značaju najveće srpske reke po životnu sredinu, prirodu i okruženje uzrokuje da se mnogi prema njoj odnose sa nemarom, ne shvatajući da ubijajući reku ubijaju svoj kraj i sebe.
Moravu je potrebno sačuvati, ne samo zbog biološkog značaja, već i zbog istorijskog. Ovu važnu reku su prepoznali kao takvu još stari Latini, dajući joj ime Margus, a stara država kneza Lazara u 14. veku nosila je ime Moravska Srbija upravo po Velikoj Moravi. Dolina ove reke smatra se kolevkom savremene srpske države s početka 19. veka, tačnije, tokom i nakon oslobođenja od turske vlasti, te je ona od izuzetne važnosti i za kreiranje i utemeljenje srpskog nacionalnog identiteta.
Svi ovi razlozi trebalo bi da budu dovoljni svakome da shvati značaj Morave i potrebu za smanjenjem njenog zagađenja.