Šest vekova uspona, izgnanstva, paljenja, obnavljanja i očuvanja manastira pod Kučajima
Projekat pomaže Opština Ćuprija, po Konkursu za sufinansiranje projekata u oblasti javnog interesa za 2021. godinu
Manastir Ravanica je zdanje srpskog pravoslavlja koje postoji više od 6 vekova. Priča o Ravanici počinje sedamdesetih godina 14. veka, tačnije između 1375 i 1377. u kom periodu se pretpostavlja da je izgrađen, dok je najveći deo radova definitivno završen 1381.
Ravanica je nastala kao zadužbina Lazare Hrebeljanovića, zajedno sa crkvom posvećenom Vaznesenju Gospodnjem. Mesto na kojem je manastir podignut, ispod Kučajskih planina, nosilo je naziv Ravanica, a danas se na tom mestu nalazi ćuprijsko selo Senje. Manastir je gradio čuveni Rade Neimar iz Bara.
Razlog zbog kojeg je Ravanica podignuta baš na tom mestu, do kojeg se jako teško dolazilo bio je taj što je Lazar uviđao da Srbiji preti opasnost od najezde Osmanlija, te je, u želji da sačuva kulturu, identitet i veru svog naroda, manastir podigao na mestu do kojeg je bilo teško doći i sa kojeg bi lako bio branjen. Međutim, u godinama i vekovima koji su usledili pokazalo se da ni ovakav geografski položaj nije bio dovoljan da sačuva Ravanicu.
Ravanica nakon Kosovskog boja
Nakon pogibije Lazara na Kosovskom boju 1389. godine njegove mošti su se narednih nekoliko godina nalazile u prištinskoj crkvi Vaznesenja, a u Ravanicu prenete su 1392. Ovo je Ravanicu učinilo važnom lokacijom očuvanja srpstva i mestom koje su posećivali ljudi sa svih strana zemlje.
U isto vreme, Ravanica se razvila i kao mesto pisane reči, monaške škole, a interesantno je i da je većina danas poznatih pesama kosovskog i pokosovksog ciklusa nastala upravo u manastiru ili blizu njega.
Turska vojska nije štedela Pomoravlje ni manastire u ovom kraju. Profesor Vlad. Petković navodi nekoliko takvih slučajeva u svojoj knjizi “Ravanica” iz 1922.
“U jednom letopisu iz 17. veka veli se da je godine 1396. car Bajazit razbio kralja Žigmunda kod Nikopolja i da je treće godine posle ovog događaja Ravanica bila popaljena. U sečeničkome letopisu (pisanome oko 1501. godine) veli se : godine 1398. avgusta 6. popali se Ravanica. Na drugome mestu u tome letopisu veli se: Godine 1436. car Murat popleni srpsku zemlju, uze Borač, razori Ostrvicu i manastir Ravanicu”
Turci su u više navrata odnosili srebro i zlato i sve druge dragocenosti koje su mogli naći. Interesantno je, međutim, prema pisanjima istoričara, da iako je manastir pustošen, crkva nije dirana.
Velika seoba Srba i sudbina Ravanice
Za vreme velike seobe Srba, putem severa krenuli su i monasi Ravanice 1690. godine. Razlog za to je bio to što je mnogo monaha bilo ubijeno te je manastir zapusteo i bilo ga je nemoguće održavati u teškim uslovima. Oni su tada iz manastira poneli mošti Lazareve, njihov pokrov, i knjige i odneli ih u Sentandreju pošavši za Arsenijem III Čarnojevićem. Tako, ćuprijska Ravanica osta prazna, bez svog ktitora i svojih monaha.
Sedam godina kasnije Ravanički kaluđeri su napustili Sentandreju i otišli u Srem gde su na Fruškoj gori naišli na napušteni manastir Vrdnik. Taj manastir obnoviše, podigoše crkvu Vaznesenja Gospodnjeg i položiše u nju mošti kneza Lazara. Ovaj novi manastir nazvaše Nova Ravanica, ili Mala Ravanica, kao se danas često naziva.
Međutim, monasi nisu zaboravili na svoj manastir.
“Iako su monasi Ravanički živeli u tuđoj oblasti, ipak su se brinuli, da svome manastiru u Srbiji obezbede izvesne dohotke”.
Jedini od preživelih monaha koji su krenuli na put iz stare Ravanice, jeromonah Stefan, odlučio je da je poseti. Vrativši se 1717. do prave Ravanice zateče je u razorenom i pustom stanju. On je čitav svoj život, od tog trenutka, posvetio obnavljanju manastira, i bio je jedan od najzaslužnijih što manastir stoji i do danas. Zbog toga u priprati manastira, kod severnih vrata, danas stoji njegov portret.
Veoma je važno da je on nosio nadimak Daskal, što znači učitelj, jer je u obnovljenoj Ravanici otvorio školu u kojoj su učili mnogi sveštenici čitave Srbije. Škola je opstajala tokom čitavog 18. veka, dugo posle njegove smrti.
Međutim i posle Stefana manastir je pljačkan, rušen i ova sudbina ga nije izbegla ni tokom 19. veka ali ni tokom Prvog i Drugog svetskog rata.
Manastir kroz ustanke i ratove
Ravanica je imala značajnu ulogu u ratovima krajem 18. veka, koji su predstavljali uvod za ono što će se dešavati početkom 19. veka i konačno oslobođenje Srbije.
U manastiru je bio glavni stan Koče Petrovića, zbog čega su Turci aprila 1788. ponovo pljačkali i palili manastir.
Obnova manastira počinje u Karađorđevo vreme, kao i u doba Miloša Obrenovića. Sadašnji ikonostas u crkvi izgrađen je i postavljen 1833. Za vreme arhimandrita Dionisija Popovića, koji je 22 godine (od 1842. do 1864.) bio nastojitelj manastira, Ravanica je najviše obnovljena i uređena. Na sajtu manastira navedeni su mnogi radovi u tom periodu:
“Knez Aleksandar Karađorđević obnavlja manastir 1844. g. o državnom trošku i pokriva limom. Godine 1864. probijen je put od „Vrela“ kod sela Senja do manastira i podignut preko rečice Ravanice most od tesanog kamena na svod. (Dotle se u manastir dolazilo preko brda koje se nalazi s jugozapadne strane manastira.) Na ruševinama stare velike Lazareve trpezarije sa severne strane crkve, podignut je 1849. manastirski konak, koji je 1850. dovršen i koji postoji i danas.”
Nešto kasnije, početkom 20. veka, crkva Vaznesenja je dobila pod od cementiranih pločica a oko nje je ozidan “skol” od crvenog tesanog kamena.
Nakon Prvog svetskog rata došlo je do novih obnavljanja, a 1939. godine organizovana je velika proslava 550 godina od boja na Kosovu. Međutim Drugi svetski rat doneo je nove žrtve i probleme. Arhimandrita Makarija, starešinu Ravanice, Nemci su streljali 1943. godine, jer je pomagao snagama otpora protiv okupatora. Tada je ponovo uništena i sva manastirska imovina, osim crkve i konaka.
Srećom, od tada prestaju patnje monaha i razaranje ove svetinje. Od 1946. godine manastir postaje ženski i tada u njega dolazi igumanija Jefimija Mićić i 25 monahinja. Danas je nastojateljica manastira igumanija Marija Čeperković, a manastir je obnovljen, uređen i konačno spokojan.